Lopende adviezen
Positie van vrouwen binnen de strafrechtstoepassing
Vrouwen vormen een bijzondere categorie binnen justitiële inrichtingen. Zij vormen een minderheid, waardoor het justitiële systeem mogelijk minder op hen is ingericht. Bij de vormgeving van beleid zijn mannen het uitgangspunt, bijvoorbeeld als het gaat om het aanbod van het dagprogramma, beveiliging en praktische zaken.
De positie van vrouwen is vaak onderbelicht in publicaties en onderzoeken met betrekking tot de justitieketen. Vanuit de Dienst Justitiële Inrichtingen zijn recent verschillende trajecten gestart met betrekking tot de positie van vrouwen. De RSJ wil, in aanvulling op deze trajecten, aandacht besteden aan de specifieke behoeften van vrouwen en de beschikbaarheid van voorzieningen voor hen in het gevangeniswezen, de forensische zorg en Justitiële Jeugdinrichtingen.
De RSJ verwacht dit advies in het eerste kwartaal van 2025 te publiceren.
Benutten mogelijkheden Elektronische Monitoring
In de maatschappij is sprake van een toenemende bezorgdheid over het aantal korte detenties en de negatieve gevolgen hiervan. Korte detenties zijn minder effectief in termen van recidivereductie, omdat er weinig gelegenheid is aan re-integratie te werken. Korte detenties kunnen zelfs tot schade leiden, omdat mogelijk beschermende factoren uit het dagelijks leven worden onderbroken (woning, school en inkomen). Eerder is door de RSJ gepleit voor het verminderen van korte vrijheidsstraffen en het vaker inzetten van alternatieven.
In dit advies zal de RSJ bezien welke mogelijkheden er zijn om Elektronische Monitoring (EM) bij justitiabelen toe te passen. Het gaat hierbij zowel om de voorkant van het strafproces (denk aan schorsing van de voorlopige hechtenis) als de tenuitvoerlegging van straffen. Nagegaan wordt voor welke doelgroepen EM geschikt is, en hoe dit het beste kan worden gecombineerd met begeleiding, dagbesteding en zorg. Dit met het oog op een optimale re-integratie en rekening houdend met de veiligheid van de maatschappij en de belangen van slachtoffers.
Het advies wordt in april 2025 verwacht.
Kiesrecht van justitiabelen
Strafrechtelijk ingesloten justitiabelen hebben kiesrecht, tenzij zij specifiek zijn uitgesloten vanwege bijvoorbeeld hun jonge leeftijd of van het kiesrecht zijn ontzet. Bij periodiek verlof is stemmen in persoon mogelijk. De wet bepaalt dat justitiabelen die geen periodiek verlof hebben als uitoefening van dit fundamentele democratische recht hun stem kunnen uitbrengen bij volmacht.
In de praktijk blijkt echter dat deze stemprocedure binnen het gevangeniswezen, de forensische zorg en Justitiële Jeugdinrichtingen gepaard gaat met diverse administratieve en procesmatige belemmeringen. Hierdoor kunnen deze justitiabelen hun stemrecht soms niet of slechts met grote moeite uitoefenen.
Daarnaast zitten er wettelijke en praktische beperkingen aan de mogelijkheid van het inrichten van een stemlokaal of mobiel stembureau op het terrein van de inrichting.
De RSJ brengt in dit advies de belemmeringen en de impact ervan in kaart en onderzoekt op welke uitvoerbare wijze invulling kan worden gegeven aan het kiesrecht. Daarmee wil de RSJ bijdragen aan een toegankelijke stemprocedure voor justitiabelen, zodat zij effectief gebruik kunnen maken van hun actief kiesrecht.
De publicatie van het advies wordt in het tweede kwartaal van 2025 verwacht.
Buitenstrafrechtelijke afdoeningen voor jeugdigen
Recent hebben in Nederland twee belangrijke ontwikkelingen plaatsgevonden op het gebied van buitenstrafrechtelijke afdoeningen. De lijst met strafbare feiten waarvoor een Halt-afdoening kan worden gegeven is met ingang van 1 juli 2024 uitgebreid. Per dezelfde datum is de uniforme werkwijze voor de politiereprimande ingevoerd. Ook in publicaties van het VN-Kinderrechtencomité is een voorkeur voor buitenstrafrechtelijke afdoeningen zichtbaar.
Het ministerie van JenV heeft de RSJ gevraagd te adviseren over het onderwerp ‘Buitenstrafrechtelijke afdoeningen voor jeugdigen’. In dit advies brengt de RSJ de verschillende rechten en belangen in kaart die zijn verbonden aan de inzet van buitenstrafrechtelijke afdoeningen in het jeugdstrafproces. Het gaat om rechten en/of belangen van verschillende betrokken actoren: de jeugdige, het slachtoffer, de samenleving en de strafrechtketen. De RSJ gaat na in hoeverre rechten en belangen met elkaar conflicteren en hoe met dilemma’s kan worden omgegaan. Op basis van de bevindingen zal de RSJ ingaan op de vraag of er aanleiding bestaat het huidige aanbod buitenstrafrechtelijke modaliteiten aan te passen en/of aan te vullen.
De RSJ verwacht dit advies in het tweede kwartaal van 2025 te publiceren.
Door- en uitstroom van jeugdigen en jongvolwassenen na een PIJ‑maatregel
Al geruime tijd bestaan er zorgen over de door- en uitstroom van jeugdigen en jongvolwassenen uit Forensische Centra Jeugd (FCJ), die de maatregel Plaatsing in een Inrichting voor Jeugdigen (PIJ-maatregel) opgelegd hebben gekregen. Het gaat om een kleine groep jeugdigen en jongvolwassenen, die een combinatie van zorg en beveiliging nodig heeft.
Het is moeilijk om een vervolgplek voor hen te vinden in de forensische zorg, reguliere geestelijke gezondheidszorg of het sociaal domein, wat hun resocialisatie en re-integratie belemmert. Als deze jeugdigen en jongvolwassenen niet de zorg en begeleiding krijgen die zij nodig hebben, kan dit leiden tot risico’s voor hun ontwikkeling en de veiligheid van de samenleving. In dit advies zal de RSJ de vraag beantwoorden: Hoe kan de door- en uitstroom van jeugdigen en jongvolwassenen met een PIJ-maatregel uit de justitiële jeugdinrichting bevorderd worden? Hierbij komen ook de toepasselijke wettelijke kaders, de bevoegdheden en verantwoordelijkheden die daaruit voortvloeien en de ketensamenwerking aan bod. Op basis hiervan zal de RSJ mogelijke oplossingsrichtingen formuleren.
Dit advies wordt medio 2025 uitgebracht.