Terugblik: Digitaal RSJ congres 'De rechtspositie van jongeren in geslotenheid'
Op dinsdag 10 november 2020 heeft het RSJ congres plaatsgevonden. Dit congres stond volledig in het teken van de rechtspositie van jongeren in geslotenheid. De RSJ kijkt terug op een middag waarbij kritische noten zijn gekraakt en verschillende inzichten aan bod zijn gekomen. Het congres heeft veel stof tot nadenken gegeven, waarmee het doel van deze middag is bereikt.
De rechtspositie van jongeren in geslotenheid is een belangrijk thema binnen het werkterrein van de RSJ. De RSJ ziet namelijk toe op een humane en rechtvaardige toepassing van (vrijheidsbenemende) straffen en maatregelen.
De rechtspositie van justitiabelen en jongeren is daarbij een belangrijk punt van aandacht in zowel de advisering als de rechtspraak van de RSJ.
Wetsvoorstel rechtspositie gesloten jeugdinstellingen
Een andere belangrijke reden om nu over dit thema in gesprek te gaan is het wetsvoorstel rechtspositie gesloten jeugdinstellingen. De RSJ heeft hier een advies over uitgebracht, waarin wordt geadviseerd om één wet in formele zin op te stellen die de rechtspositie van álle jongeren in geslotenheid regelt.
Tijdens de gezamenlijke opening door Frederieke Leeflang (Algemeen voorzitter RSJ) en Peter van der Laan (Domeinhouder Jeugd bij de RSJ en dagvoorzitter) is dit advies toegelicht door middel van een animatievideo.
Tekst gaat verder onder video.
Titel:
Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming
Het wetsvoorstel Rechtspositie gesloten jeugdinstellingen
regelt de rechtspositie van jongeren...
die gesloten zijn geplaatst in een justitiële jeugdinrichting
of een jeugdzorgplusinstelling.
Deze regeling zal straks gelden naast de Beginselenwet
justitiële Jeugdinrichtingen en hoofdstuk 6 Jeugdwet.
De RSJ verwacht dat er gaten en onduidelijkheden tussen het
wetsvoorstel en de bestaande wettelijke bepalingen ontstaan.
Deze onduidelijkheden gaan onder andere over:
De grondslag en doelstellingen van de vrijheidsbeneming.
De RSJ vraagt zich af of de re-integratie van
de jongere nog wel voldoende centraal staat.
De plaatsing van de jongere binnen
de verschillende niveaus van geslotenheid.
De wettelijke waarborgen bij vrijheidsbeperkende
maatregelen en disciplinaire straffen.
De RSJ vindt dat insluiting in een separatieruimte
niet meer mogelijk mag zijn...
en dat de maximale duur van insluiting in de eigen kamer
verkort moet worden.
De klacht- en beroepsregeling.
Belangrijke bepalingen uit de Bjj zijn niet
overgenomen in het wetsvoorstel.
Bovendien vindt de RSJ het een gemis
dat de rechtspositie van jongeren,
die gesloten zijn geplaatst op grond van de wet
verplichte geestelijke gezondheidszorg...
of de wet zorg en dwang,
in het wetsvoorstel buiten beschouwing is gelaten.
De geconstateerde onduidelijkheden kunnen volgens de RSJ
worden ondervangen door één wet op te stellen.
Deze wet regelt de rechtspositie van álle
jongeren in geslotenheid,
ter vervanging van de Bjj, hoofdstuk 6 Jeugdwet...
en de relevante bepalingen uit de Wet verplichte geestelijke
gezondheidszorg en de Wet zorg en dwang.
Titel:
Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming
Tijdens het congres stonden vijf inhoudelijke bijdragen centraal.
Verbeteringen op komst, maar verdere aanpassingen zijn nodig
Mariëlle Bruning, hoogleraar Jeugdrecht aan de universiteit Leiden, gaf een algemene inleiding op het thema die werd gevolgd door haar visie op het wetsvoorstel. Zo gaf zij onder meer aan dat de rechtsgrond voor plaatsing in de gesloten jeugdhulp nader geëvalueerd zou moeten worden. Daarnaast pleitte zij ervoor om het gebruik van de isoleercel volledig af te schaffen, sprak zij haar zorgen uit over het samenplaatsen van strafrechtelijk- en civielrechtelijk geplaatste jongeren en pleitte zij ervoor om twaalfminners uit te sluiten van een plaatsing in de gesloten jeugdhulp.
Tot slot legde zij een belangrijke vraag terug bij de deelnemers, namelijk: Hoe kunnen we ervoor zorgen dat met een rechtspositiewet, die een repressief en beheersmatig karakter heeft, toch een gunstig opvoedklimaat in gesloten jeugdinstellingen wordt bereikt?
Ontbrekende bepalingen uit de Bjj
Vervolgens nam Els Lucas, lid van de Afdeling rechtspraak van de RSJ, het woord. Zij mist in het wetsvoorstel specifieke rechten en beklagmogelijkheden voor jongeren, onder meer met betrekking tot disciplinaire straffen.
In het wetsvoorstel ontbreekt ook het zogenoemde ‘vangnetartikel’ (artikel 65 lid 1 Bjj). Dit artikel biedt de mogelijkheid om verschillende aangelegenheden, die niet specifiek benoemd zijn in de Bjj, toch voor te leggen aan de beklagcommissie.
Jeugd-ggz
Het perspectief vanuit de jeugd-ggz werd verzorgd via een gezamenlijke presentatie van Peter Dijkshoorn, landelijk ambassadeur lerend jeugdhulpstelsel, en Alice Broersma, juriste bij Accare. Deze presentatie ging in op de vraag of de rechtspositie van jongeren die gesloten zijn geplaatst in instellingen voor (jeugd-)ggz, wel zouden moeten worden meegenomen in het wetsvoorstel. Op dit moment valt deze groep namelijk buiten het wetsvoorstel.
Het antwoord op deze vraag luidt in eerste instantie ontkennend. Namelijk ‘nee’, tenzij er sprake is van verantwoorde jeugdhulp van een goed niveau, goede zorg die de jongere niet schaadt en een zorgvuldige besluitvorming van goed opgeleide professionals voorzien van een (rechterlijke) toetsing. Zorg- en rechtsdeskundigen werden in deze presentatie opgeroepen om meer samen te werken aan wet- en regelgeving, om tot een optimale doelmatigheid in de zorg voor jongeren te komen.
Vertrouwenswerk
Joliska Hellinga, juridisch beleidsmedewerker bij het Advies- en Klachtenbureau Jeugdzorg (AKJ), lichtte de rol van de vertrouwenspersoon en de visie van het AKJ op het wetsvoorstel toe. Zij gaf onder meer aan dat het vertrouwenswerk beter verankerd zou moeten worden in het wetsvoorstel en dat het klachtrecht op verschillende punten moet worden aangescherpt.
Als derde punt noemde zij dat de mogelijkheden voor vrijheidsbeperkingen moeten worden ingeperkt, vooral met betrekking tot jongeren onder de twaalf jaar.
Ethische reflectie
Jos Kole, universitair docent ethiek en filosofie van de gezondheidszorg en voormalig RSJ-raadslid, gaf ter afsluiting een ethische reflectie op de bijdragen van de voorgaande sprekers.
De kernvraag bij deze thematiek is volgens hem: Gaan we goed om met jeugdigen van allerlei slag en, hoe waarborgen we dat we goed met hen omgaan?
Digitaal karakter
Vanwege de coronamaatregelen heeft het congres in aangepaste vorm plaatsgevonden. Het congres was vanuit de grote zittingszaal van de Hoge Raad der Nederlanden live te volgen voor deelnemers. Ook de inhoudelijk sprekers hebben hun bijdrage van een afstand geleverd.
Aan het congres hebben ongeveer 140 personen deelgenomen. Dit was een zeer gevarieerd publiek: er waren personen die werkzaam zijn in de verschillende instellingen, (jeugd)advocaten, onderzoekers, beleidsmakers, leden van beklagcommissies en een groot aantal studenten.
De RSJ kijkt terug op een geslaagde middag.