Rechterlijke toets voor levenslanggestraften in plaats van gratieprocedure
Om levenlanggestraften een perspectief op vrijlating te bieden, bestaat nu een speciale gratieprocedure. Die gratieprocedure kan beter worden vervangen door een rechterlijke toets. In het advies Levenslang herzien pleit de RSJ voor een beoordeling door de rechter omdat dit betere waarborgen biedt voor een onpartijdig en onafhankelijk oordeel dan de gratieprocedure.
De RSJ heeft het advies Levenslang herzien uitgebracht aan minister Franc Weerwind voor Rechtsbescherming.
Rechterlijke toets op voortzetting van de levenslange gevangenisstraf
In aansluiting op eerdere adviezen over de levenslange straf, oordeelt de RSJ dat een rechterlijke toets de voorkeur verdient boven een procedure op basis van gratie. Omdat de minister beslist over gratie, is deze procedure gevoelig voor politieke invloeden. Een beoordeling door de rechter biedt betere waarborgen voor een onpartijdig en onafhankelijk oordeel dan een gratieprocedure.
Bovendien is de strafrechter het meest toegerust voor deze complexe en maatschappelijk gevoelige afweging. Het gaat namelijk om de vraag welke strafrechtelijke doelen na verloop van tijd nog zijn gediend met het laten voortduren van de detentie. Recidivegevaar of de maatschappelijke behoefte aan vergelding bijvoorbeeld kunnen na verloop van tijd zijn afgenomen. Deze strafrechtelijke doelen weegt de rechter ook bij het opleggen van de straf.
Perspectief op vrijlating
Levenslange opsluiting zonder enige mogelijkheid om ooit vrij te komen, geldt op grond van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens als een onmenselijke straf. Dat betekent niet dat levenslanggestraften ook daadwerkelijk vrij moeten komen. Wel moet op enig moment worden onderzocht of vrijheidsbeneming nog langer noodzakelijk is.
In Nederland bestaat daarvoor sinds 2017 een procedure waarbij de minister na 27 jaar detentie beslist of de levenslanggestrafte in aanmerking komt voor gratie. Daarmee is in principe voorzien in een perspectief op vrijlating. Vorig jaar kondigde de toenmalige minister voor Rechtsbescherming aan om de bestaande procedure te heroverwegen. Het RSJ-advies over de levenslange gevangenisstraf sluit aan op deze heroverweging.